Educatieve teksten moeten praktijkgericht zijn

door ing. Jan Everink

augustus 2011

Bij een educatieve tekst gaat het niet alleen om het overdragen van kennis maar ook om het stimuleren van de interesse. We leven in een tijd met veel keuzevrijheid en een overvloedig informatie-aanbod. Daarom moeten studieteksten zo worden geschreven dat ze de interesse van de lezer bevorderen en vasthouden.
Belangrijk bij het schrijven van een educatieve tekst is verder dat eerst de basiskennis duidelijk en uitgebreid wordt beschreven en pas daarna de moeilijker onderwerpen aan de orde komen.
Ook moet in de tekst worden aangegeven hoe de te leren vaardigheid voor de student waardevol kan zijn.

Tekst moet interesse stimuleren

Voor iemand die een educatieve tekst bestudeert zijn er tegenwoordig vrijwel altijd op datzelfde moment nog diverse andere mogelijkheden. Hij kan bijvoorbeeld de krant gaan lezen, een ander studieboek ter hand nemen, tv gaan kijken of op het internet naar informatie gaan zoeken. Daarom moet de tekst niet alleen kennis overdragen maar ook de interesse stimuleren en vasthouden.

Educatieve teksten

Met goede educatieve
tekst uw opleiding
een succes. Ook als de betreffende studie opleidt voor een examen, en er voor de lezer dus een noodzaak bestaat om de tekst te bestuderen, is het belangrijk dat de studietekst de interesse bevordert. Anders zullen sommige studenten alleen de theorie memoriseren en nauwelijks belangstelling krijgen voor de praktijk. De informatie moet praktijkgericht en enthousiast verwoord zijn. Als het studiemateriaal te theoretisch is kan de student uiteindelijk met de theorie heel vertrouwd raken terwijl hij nog vrijwel geen praktijkgerichte kennis heeft verkregen.

Terwijl in teksten voor public relations en voorlichting het promotionele aspect tegenwoordig veelal ruim aandacht krijgt is dat in educatieve teksten vaak nog niet het geval. Ook educatieve teksten moeten promotioneel zijn en de belangstelling van de lezer stimuleren. De auteur moet de lezer er door stijl, woordkeuze en inhoudelijke opbouw van overtuigen dat het onderwerp waarover de tekst gaat interessant en belangrijk is.

Beginnen met basiskennis

Wat betreft de inhoud moet de nadruk in een educatieve tekst liggen op de gewone handelingen die verricht moeten worden om de betreffende vaardigheid onder normale omstandigheden goed toe te passen. De tekst moet vooral praktisch bruikbare kennis verstrekken.

Een bij het schrijven van studiemateriaal nogal eens gemaakte fout is dat te weinig aandacht wordt besteed aan praktische basiskennis en teveel aan een doelstelling die de schrijver toevallig belangrijk vindt. De gewone praktische vaardigheden zijn voor de auteur vaak heel vanzelfsprekend. Daardoor kan het gebeuren dat hij zich niet voldoende bewust is van de onkunde van de lezer. Iemand die zelf heel vertrouwd is met de basiskennis kan gemakkelijk vergeten om daaraan in de tekst voldoende aandacht te besteden.

In leerboeken, cursusmappen en syllabi moet de nadruk liggen op de beginselen van het betreffende kennisgebied, maar er bestaan helaas veel educatieve uitgaven waarin deze regel niet toegepast is. Auteurs hebben vaak de neiging om in plaats van over de basiskennis vooral te schrijven over aspecten die ze zelf interessant en belangrijk vinden. Studieteksten zijn daardoor soms onnodig omslachtig terwijl de essenti�le informatie waar het om gaat er in ontbreekt.

Basisvaardigheden duidelijk toelichten

De gewone vaardigheden op het betreffende gebied moeten uitvoerig in de tekst worden behandeld. Het is bijvoorbeeld niet zinvol om in een beginnerscursus over de zeilsport vooral in te gaan op allerlei problemen in verband met zeilen bij slecht weer en onder andere moeilijke omstandigheden. Mensen die een tekst lezen waarin vooral allerlei moeilijkheden worden besproken zullen waarschijnlijk nooit gaan zeilen.

W�l moet heel duidelijk en uitvoerig worden toegelicht hoe men onder normale omstandigheden de boot moet besturen. Een simpel maar belangrijk gegeven, dat in zeilinstructies voor beginners soms ontbreekt is bijvoorbeeld dat de schipper zich steeds bewust moet zijn van de windrichting. Ook wordt in teksten voor beginnende zeilers vaak niet duidelijk uiteengezet wat de verschillen zijn tussen het zeilen v��r de wind, met ruime wind en aan de wind. In een zeilboekje voor beginners staat soms ook maar heel weinig over een essenti�le basis-activiteit als het overstag gaan.

Om te leren zeilen moet iemand in eerste instantie volledig vertrouwd zijn met de eerste beginselen ervan, dus daarover moet de tekst vooral gaan. Zo is het ook met vele andere onderwerpen: eerst moet de basiskennis duidelijk en uitgebreid worden beschreven en pas daarna kunnen moeilijker onderwerpen aan de orde komen.

Begrip bevorderen door redundantie

De leerstof moet zodanig beschikbaar worden gemaakt dat deze gemakkelijk opgenomen, begrepen en praktisch toegepast kan worden. Een middel daartoe is het gebruik van redundantie, dat wil zeggen verduidelijkende herhaling in verschillende bewoordingen.

In het algemeen zal bepaalde kennis pas nadat deze meerdere keren in verschillende bewoordingen is gelezen voor de lezer een gerealiseerde zekerheid worden. Die realisatie vindt vaak plaats door cognitie, het opeens verkrijgen van een verhelderend inzicht waarbij de juistheid van het gegeven volkomen duidelijk wordt ingezien. Zo wordt de verworven kennis m��r dan een verzameling uit het hoofd geleerde feiten.

De essenti�le informatie moet meerdere keren in de tekst staan, omdat veel mensen als ze iets voor het eerst lezen nog niet precies begrijpen wat wordt bedoeld. Als de lezer de eerste keer nog niet volledig heeft begrepen waar het om gaat dan zal een volgende beschrijving w�l tot volledig begrip kunnen leiden. Door de kennis op meerdere manieren onder woorden te brengen wordt deze kennis losgemaakt van een bepaalde beschrijving. Als iemand door het bestuderen van een goede studietekst werkelijk begrijpt waar het om gaat dan is het begrip niet alleen maar lingu�stisch. Dan kan deze persoon de betreffende informatie in zijn eigen woorden weergeven.

Speciale woorden in de tekst verklaren

Als in een tekst allerlei speciale woorden niet worden toegelicht zal daardoor de interesse van de lezer worden afgeremd. Deskundigen op een bepaald professioneel gebied beseffen vaak niet dat een goede educatieve tekst geen ongedefinieerde vaktermen mag bevatten. Teksten waarin ongedefinieerde vaktermen staan zijn verwarrend en belemmeren de studievoortgang. De schrijver van een educatieve tekst heeft te maken met het probleem dat op veel professionele gebieden een uitgebreid speciaal vocabulaire wordt gebruikt. Zo zijn bijvoorbeeld in de medische professie duizenden speciale woorden gangbaar.

Om te weten welke woorden w�l en welke niet moeten worden gedefinieerd moet de auteur dus goed weten voor welke doelgroep de tekst bestemd is. Gaat het om beginners die nog onbekend zijn met het vocabulaire of gevorderden die veel speciale woorden w�l kennen? Ook bij het schrijven voor gevorderden mag men niet zonder meer aannemen dat de lezer alle vaktermen kent en goed begrijpt. Bij twijfel kan het beste worden gekozen voor het w�l defini�ren van een speciale term. Het defini�ren en verduidelijken van woorden is in het algemeen in studiemateriaal heel zinvol. Ook kan een verklarende woordenlijst vaak een belangrijk onderdeel van een educatieve tekst vormen.

App�l doen op voorstellingsvermogen

Voorbeelden uit het toepassingsgebied helpen de lezer om zich bij de tekst iets voor te stellen. Dat bevordert het studiegemak en de studiesnelheid. Kinderen leren heel gemakkelijk nieuwe woorden, zelfs als dat vanuit hun omgeving niet speciaal wordt gestimuleerd. Op zesjarige leeftijd kunnen kinderen al een omvangrijk vocabulaire opgebouwd hebben. Kinderen leren gemakkelijk nieuwe woorden omdat ze nog goed in staat zijn tot niet-lingu�stisch begrip. Ze begrijpen woorden en zinnen met behulp van hun voorstellingsvermogen. Als men een kind vraagt om te vertellen wat een woord betekent dan geeft het vaak geen theoretische definitie maar een of meer voorbeelden van de werkelijkheid die door het betreffende woord wordt aangeduid.

Bij het lezen van een studietekst ontbreekt het onmiddellijke contact met de betreffende werkelijkheid. Daarom moet de tekst een app�l doen op het voorstellingsvermogen van de lezer. Als het voorstellingsvermogen wordt geactiveerd kan begrip ontstaan dat niet alleen maar linguistisch is.

Als een gesproken tekst erg theoretisch is zegt de luisteraar soms: �Daar kan ik me niets bij voorstellen.� Ook bij een geschreven tekst is van belang dat deze niet alleen bestaat uit abstracte informatie maar ook de nodige voorbeelden bevat die het voorstellingsvermogen aanspreken.

Motivatie door doelstelling

Bij het leren van uiteenlopende bekwaamheden, zoals fotograferen, paardrijden, verkopen, autorijden, zeilen, voetballen, gebouwen ontwerpen, een bedrijf leiden, software ontwikkelen of websites cre�ren, gaat het niet alleen om kennis en begrip maar ook om motivatie. Er moeten complexe activiteiten aangeleerd worden die een specifiek resultaat tot gevolg hebben. Dat kan alleen als de student gemotiveerd is. Heel belangrijk is daarom dat in een educatieve tekst duidelijk wordt gemaakt wat de te leren vaardigheid voor de student kan betekenen.

Leermethodes waarbij de doelstelling geen rol speelt, die voornamelijk op conditionering zijn gebaseerd, kunnen bij dieren resultaat opleveren maar zijn niet geschikt voor mensen. Door conditionering kunnen alleen zeer eenvoudige handelingen en gedragspatronen worden aangeleerd en geen echte vaardigheden. Bij conditionering wordt slechts op een onbewust niveau een koppeling aangebracht tussen omgevingssignalen en gedragingen.

Door een onderzoek bleek dat jonge chimpansees beter in staat waren om door middel van conditionering bepaalde zeer eenvoudige taken te leren dan mensen. Dat was te verwachten, want het ging om een zinloze vaardigheid en de proefpersonen die aan dit experiment deelnamen waren dus niet gemotiveerd. Voor mensen is het heel belangrijk om te weten en te begrijpen welke mogelijkheden door het verkrijgen van een vaardigheid beschikbaar komen. Door conditionering kan bij een student geen werkelijke kennis ontstaan.

Iemand die weet met welk doel hij studeert is gemotiveerd om uiteenlopende studie-moeilijkheden te overwinnen. Alleen als er voldoende motivatie is kunnen complexe vaardigheden worden ontwikkeld door interesse, kennisvergaring en oefening. Daarom moet in de tekst worden toegelicht waarom de betreffende kennis van belang is.

Actiegerichte beschrijvingen

Uit onderzoek naar de relatie tussen taal en actie is gebleken dat de taal gefundeerd is in het actief omgaan met de werkelijkheid. De taal is gebaseerd op activiteit. Experimenten hebben laten zien dat het begrip van verschillende taaluitingen was geassocieerd met handelingen. Uit het hoofd leren zonder begrip kan worden tegengegaan door actiegerichte teksten te schrijven, waarin de te verrichten handelingen worden toegelicht.

Educatieve teksten

Met goede educatieve
tekst uw opleiding
een succes. Omdat tegenwoordig vaak veel belang wordt gehecht aan het slagen voor een examen leren studenten soms de teksten uit hun studiemateriaal letterlijk uit het hoofd. Het komt voor dat studenten die heel weinig van de cursusstof hebben begrepen toch alles over het onderwerp lijken te weten, omdat ze in staat zijn de examenvragen te beantwoorden door letterlijk uit het hoofd geleerde zinnen uit het leerboek op te spuien.

Deze studenten die voornamelijk hebben gestudeerd voor feitenkennis zullen de informatie later niet zelfstandig kunnen toepassen. Het studiemateriaal moet aansluiten op de praktijk en duidelijkheid verschaffen aangaande de werkelijke activiteiten in het betreffende vakgebied.

In een educatieve tekst over metaalbewerking moeten dus bijvoorbeeld duidelijke beschrijvingen voorkomen van bewerkingen als boren, frezen, draaien, smeden en lassen. Als de tekst is afgestemd op het werkelijke toepassingsgebied wordt daadwerkelijk bekwaamheid bevorderd en alleen maar uit het hoofd leren ontmoedigd. Actiegerichte beschrijvingen helpen de lezer om de informatie werkelijk te begrijpen als toepasbare kennis.